Anh thích cách trình bày của GVD trên youtube từ lâu..
Giới thiệu với em và bạn đọc..
ĐN
Cách làm bài giảng trực tuyến
Giáp Văn Dương
Sau khi giới
thiệu kênh giáo dục trực tuyến
GiapSchool1,
tôi nhận được khá nhiều câu
hỏi về cách thức soạn bài giảng
trực tuyến dưới dạng video clip bằng
máy tính. Vì thế, bài viết
này có mục đích chia sẻ những
kinh nghiệm của tôi, thu được trong
quá trình làm các video clip bài
giảng này. Tôi hy vọng những kinh
nghiệm còn thiếu sót này sẽ
giúp ích được ít nhiều cho
các thầy cô giáo, hoặc những
người muốn chia sẻ kiến thức với
cộng đồng.
1. Bốn câu hỏi
khởi đầu
Trước khi
tiến hành làm các bài giảng
trực tuyến, bạn phải trả lời rõ
ràng 4 câu hỏi sau: Giảng cho ai? Giảng
cái gì? Giảng để làm gì?
Giảng như thế nào?
Chỉ khi nào
bạn trả lời rõ ràng được
4 câu hỏi này, bạn mới ý thức
được ý nghĩa việc làm của
mình. Khi đó, bạn sẽ tìm ra
cách làm phù hợp nhất, trọn
vẹn nhất.
Vì mỗi
người có một cách trả lời
riêng cho các câu hỏi này, nên
tôi sẽ để ngỏ câu trả lời
cho các bạn.Trong các phần sau, tôi
sẽ giới thiệu làm các video bài
giảng trực tuyến mà không sử
dụng camera ngòai để quay. Cách làm
này có ưu điểm là đầu
tư nhân lực và vật lực thấp.
Một mình bạn cũng có thể làm
được. Việc bạn lựa chọn cách
làm này, hay cách quay bài giảng
theo kiểu truyền thống, là theo sở
thích cá nhân, và theo điều
kiện của riêng bạn.
2. Giảng bài với
máy tính cá nhân
Với máy
tính bàn, bạn cần trang bị tối
thiểu một microphone, một loa và nếu
muốn có hình ảnh của mình xuất
hiện trong bài giảng, thì cần thêm
một webcam. Nếu muốn chữ trên bài
giảng là chữ viết tay thì trang bị
thêm Wacom Bamboo Tablet, một loại bảng vẽ
điện tử cho phép chuyển những gì
mình viết trên bảng này lên màn
hình máy tính. Và tất nhiên
một phần mềm có khả năng ghi lại
màn hình và âm thanh. Có rất
nhiều phần mềm phù hợp với việc
này, như Camstudio2,
Camtasia recorder3…
Tôi đã
thử Camstudio cho bài giảng được
soạn bở powerpoint, thấy kết quả rất
tốt. Tôi được biết, Khanacademy4
dùng Camtasia recorder để ghi hình và
âm thanh, kết hợp với Wacom Bamboo Table để
có chữ viết tay trên video clip bài
giảng.
Để giảng
bài bằng máy tính cá nhân,
trước hết bạn cần soạn bài
giảng bằng power point, hoặc một phần
mềm trình bày tương tự. Bạn
cũng có thể soạn bài và giảng
bài trực tiếp trên nền một phần
mềm viết, vẽ nào đó. Sau đó
bạn chạy phần mềm ghi hình (Camstudio
hoặc Camtasia recorder) để ghi lại toàn
bộ màn hình máy tính và lời
giảng. Bạn có thể ghi chọn lọc
một vùng nào đó trên màn
hình để chỉ tập trung vào phần
chứa nội dung bài giảng, tránh các
phần không liên quan bị lẫn vào
video clip của bạn.
Tất nhiên,
để có thể sử dụng thành
thạo các phần mếm này, bạn phải
làm quen, có thể một buổi hoặc
một ngày, và đọc hướng dẫn
trước khi sử dụng.
3. Giảng bài với
máy tính bảng ipad
Nếu bạn có
máy tính bảng ipad, bạn có thể
làm các video bài giảng trực tuyến
với sự hỗ trợ của các phần
mềm chuyên dụng (app) như ScreenChomp5,
Educrations6,
Doceri7,
Lecture Capture, ReplayNote8,
Explain Everything9…
Các phần mềm này đều có
trong App Store. Bạn phải mua, thường là
vài đô-la, hoặc tải về miễn
phí. Trong đó, ScreenChomp và Educreation
là dễ sử dụng nhất, còn Explain
Everything là phức tạp nhất. Riêng
Doceri thì có thể dùng cả trên
ipad và máy tính bàn, tức có
thể xử lý bài soạn trên ipad
bằng máy tính cá nhân thông
thường. Tùy yêu cầu mà bạn
chọn phần mềm phù hợp với mình.
Để viết, bạn có thể dùng
tay hoặc bút cảm ứng.
Cá nhân
tôi, ban đầu tôi dùng đồng
thời Lecture Capture, ReplayNote và Explain Everything.
Lecture Capture dễ dùng nhất nhưng ra mực
không mượt nên chữ xấu. ReplayNote
chữ đẹp, dễ sử dụng nhưng
không có tính năng zoom. Còn Explain
Everything thì phức tạp hơn, xuất clip
cũng mất thời gian hơn, nhưng có
thể phóng to thu nhỏ. Đến nay, tôi
dùng chủ yếu là Explain Everything, tuy mất
nhiều thời gian xuất video clip, nhưng tính
năng zoom của nó phù hợp với
triết lý giảng bài của tôi hơn
cả.
Tôi cũng
phải nói rằng, các app này đều
có hạn chế riêng, có thể do
người viết phần mềm chưa phải
là những giảng viên chuyên nghiệp
nên không hình dung được hết
những yêu cầu cần phải có để
tạo ra một bài giảng tốt. Hy vọng,
trong tương lai những phần mềm tốt
hơn sẽ xuất hiện, giúp cho việc
bài giảng trực tuyến được
thuận lợi và dễ dàng hơn.
Ngòai ra, trước
khi sử dụng, tất nhiên, bạn phải
dành thời gian tìm hiểu và đọc
các hướng dẫn, thường khá
dễ, thì mới dùng được các
phần mềm này.
Tôi đã
mất hơn một tuần chỉ để tìm
kiếm và thử nghiệm các app này.
Tuy nhiên, soạn và giảng dùng ipad
tuy có cơ động, nhưng không thể
tốt như khi dùng máy tính cá
nhân. Lý do là với máy tính
cá nhân, bạn có thể dùng nhiều
phần mềm hỗ trợ mạnh hơn, việc
xử lý dữ liệu và biên tập
bài giảng sau đó cũng sẽ tốt
hơn. Do đó, tôi sẽ sớm trở
lại sử dụng máy tính cá nhân
để soạn và giảng bài.
Hy vọng, những
chia sẻ này sẽ tiết kiệm được
thời gian và công sức cho các bạn.
4. Soạn bài, giảng
bài, biên tập
Trước khi
làm các video clip bài giảng, bạn
phải soạn bài, sau đó giảng bài
có thu âm ghi hình, và biên tập
các video bài giảng thô này thành
các video clip hoàn chỉnh.
Chất lượng
của việc soạn bài phụ thuộc vào
kiến thức, tài liệu tham khảo, và
năng lực chuyên môn của riêng bạn.
Không ai có thể làm thay bạn việc
này được.
Lưu ý rằng
thời gian đọc, tham khảo tài liệu,
bố trí nội dung, soạn bài…,
tức thời gian chuẩn bị, thường lâu
hơn thời gian giảng bài thực.
Chất lượng
của việc giảng bài phụ thuộc
trước hết vào chất lượng bài
soạn, hoặc kiến thức trong đầu của
bạn, sau đó là phương pháp
sư phạm, như cách thức truyền đạt,
phong thái, giọng nói, khả năng giữ
nhịp, khả năng liên kết các mục
của bài giảng, thậm chí cả
ngọai hình của bạn nếu ghi hình
trực tiếp kiểu truyền thống. Với
việc giảng bài trên lớp, đây
là một phần khó. Với việc giảng
bài trực tuyến, vì không có
phản hồi trực tiếp của học sinh,
nên việc này còn khó khăn gấp
bội.
Sau khi có các
video clip bài giảng thô rồi, bạn
thường phải dùng các phần mềm
biên tập để có được các
video clip hoàn chỉnh. Với máy tính
cá nhân thông thường, dễ dùng
và có lẽ phổ biến hơn cả
là Movie Maker của Windows. Nếu bạn dùng
ipad hoặc các dòng máy tính của
Apple, bạn có thể dùng iMovie để
biên tập. Thời gian biên tập, thường
mất nhiều hơn cả thời gian giảng
bài.
5. Cần một
triết lý riêng
Khi giảng bài
trực tuyến, tôi nhận thấy rõ,
mỗi bài giảng thực sự là một
tác phẩm sáng tạo, vì thế đòi
hỏi những đầu tư thích đáng
trong việc chuẩn bị, thiết kế và
triển khai. Nhưng trên hết là một
hệ thống các ý tưởng, các
quan niệm làm bệ đỡ phía sau các
bài giảng này. Đó có thể
là các quan niệm rất cụ thể về
một chủ đề nào đó; nhưng
cũng bao gồm cả các quan niệm rộng
hơn về các thang giá trị; các
quan niệm về thực tại và diễn
giải; về chủ quan và khách quan; về
xác định và bất định; về
tri thức và cảm xúc; về khả
năng và giới hạn; về tự do và
nguyên tắc; về sự bất khả; về
cái Thật, cái Thiện và cái
Đẹp; về bản chất con người…
Xuất phát
từ các quan niệm này, bạn sẽ
thiết kế và triển khai các bài
giảng của mình. Trong quá trình đó,
bạn phải tạo được một phong
cách, hay một triết lý riêng. Việc
này quả thật không đơn giản.
Với cá nhân tôi, phải mất hơn
một tháng suy nghĩ, thử và lựa
chọn, tôi mới hình thành được
triết lý riêng cho việc giảng bài
của mình. Đó là bài giảng
theo thời gian thực, nhưng tổ chức bài
giảng theo sự tiến hóa của tự
nhiên và sắp xếp chúng theo mạch
ký ức của con người. Cụ thể:
Từ một màn hình đen kịt, như
huyền vũ thuở ban sơ, cô đơn,
hoang mang và huyền bí; cảm giác gần
giống như khi ta nhìn lên bầu trời
vào một đêm không trăng, lác
đác đó đây một vài vì
sao nhỏ; rồi từ đó tiếng nói,
con chữ và hình vẽ xuất hiện;
sự sống bắt đầu và tiến hóa
dần thành những tổ chức phức
tạp; thành con người với bao buồn
vui hy vọng, bao điều cần khám phá.
Cái khách quan của tri thức lạnh lùng
và cái chủ quan đầy cảm xúc
của người giảng sẽ hòa quyện
vào nhau trong suốt mạch giảng. Nhưng
cũng giống như cuộc đời, tất
cả rồi sẽ qua đi để trở thành
ký ức. Những lớp ký ức chồng
chất lên nhau và được xếp
vào một góc nhỏ ở phía trái
màn hình, để hiện tại nảy
nở sinh sôi. Chỉ khi nào cần thiết,
ta mới truy hồi trở lại ký ức.
Còn không, tất cả sẽ chỉ là
hiện tại. Một hiện tại ngay trên
màn hình: ở đây, bây giờ;
trong một mạch thời gian vừa tĩnh lặng,
vừa cuộn chảy.
Mỗi bài
giảng sẽ có một số phận riêng
như chính mỗi con người. Chính vì
thế, chúng phải có một ký ức
để nhớ về, một hiện tại còn
ngổn ngang và một tương lai bất
định, dù chúng ta đã cố
gắng hoạch định nó. Cũng chính
vì thế, chúng cần một phong cách
riêng, một triết lý riêng để
sống.
6. Đưa bài giảng
đến với cộng đồng
Sau khi đã
có bài giảng hoàn chỉnh, bạn
phải đưa được bài giảng
của mình đến với cộng đồng.
Cách phổ biến nhất là upload các
bài giảng này lên youtube, sau đó
chia sẻ các đường link đến
những người quan tâm, thông quan
Facebook, email, hay bất cứ công cụ giao tiếp
trực tuyến nào khác.
Nếu dùng
Educreations, ReplayNote… thì bài giảng
của bạn sẽ được upload trực
tiếp lên server của các app này. Bạn
sẽ có tài khỏan và đường
link của các bài giảng này, và
có thể theo dõi các bài giảng
liên quan cộng đồng sử dụng phần
mềm này (ví dụ với Educrations). Khi
đó, bạn chỉ cần chia sẻ đường
link bài giảng với cộng đồng.
Nếu có
điều kiện, bạn có thể lập
một trang blog, hoặc sang hơn là một
trang web riêng, để đăng tải các
bài giảng này.
7. Nhận phản
hồi
Sau khi đã
đăng tải các bài giảng lên
mạng internet, bạn cần lắng nghe các
phản hồi để điều chỉnh. Lý
do: khi giảng bài, bạn không có bất
cứ phản hồi nào từ học viên
thực để có thể điều chỉnh
tại chỗ, nên bạn phải lắng nghe
phản hồi sau đó để điều
chỉnh về nội dung, phương pháp,
các tiếp cận, thậm chí cả lỗi
trong bài giảng do người học chỉ
ra… để khắc phục sai sót nếu
có, và rút kinh nghiệm cho các bài
giảng sau được hoàn thiện hơn.
Việc tiếp
nhận và xử lý các phản hồi
này cũng đòi hỏi thời gian và
một sự kiên nhẫn không kém gì
việc soạn bài, giảng bài và
biên tập bài giảng.
8. Ước luợng chi
phí
Rất khó
để ước lượng chi phí cho việc làm các bài giảng trực tuyến
này, vì chi phí lớn nhất là
thời gian. Mà giá trị của thời
gian lại phụ thuộc từng cá nhân.
Với bạn, giá của một giờ làm
việc có thể là 1000 USD/giờ, nhưng
với tôi lại có thể thấp hơn,
nên rất khó đưa ra một ước
lượng chính xác. Tuy nhiên, nếu
chỉ dùng thời gian để làm đơn
vị tính, thì trung bình, tổng thời
gian để tạo ra được một video
clip bài giảng dài 10 phút là
khoảng 2-3 giờ, tùy mức độ khó
dễ và nguồn tư liệu sử dụng
trong nội dung bài giảng. Với những
vấn đề thuộc chuyên môn của
bạn, thời gian có thể ngắn hơn,
chỉ khoảng 1 giờ. Nhưng với những
vấn đề mới thì thời gian tìm
đọc và xử lý tài liệu có
khi lên đến cả ngày, hoặc
hơn.Ngòai ra, để có đầy đủ
thiết bị có thể tạo ra các bài
giảng này, bạn phải đầu tư
tối thiểu một máy tính/máy
tính bảng và một số thiết bị phụ trợ. Số đầu tư này ước
tính khoảng 1000 USD với giá hiện
thời.
Nếu đầu
tư thêm trang thiết bị khác, sách
vở, tư liệu tham khảo, và nhất là
một phòng thu đúng tiêu chuẩn,
thêm một chuyên viên kỹ thuật để
xử lý nhiễu âm thanh và hình
ảnh, thì chất lượng các video
clip này sẽ được cải thiện
gấp bội. Những đầu tư này có
thể lên đến hàng chục, hoặc
hàng trăm nghìn đô-la. Điều
này vượt quá khả năng của
hầu hết chúng ta, trong đó có
tôi. Vì vậy, chúng ta phải chấp
nhận làm việc với những gì mình
đang có, dù không được ưng
ý.
Nếu bạn đã
đọc được bài viết này,
nhiều khả năng bạn đã có
máy tính cá nhân hoặc máy
tính bảng riêng, nên chi phí để
khởi động không còn là vấn
đề đáng lo ngại. Điều cần
lo ngại là bạn có đủ muốn,
đủ đam mê để thực hiện
hay không mà thôi.
9. Những khó
khăn lường trước
Để làm
quen và sử dụng thành thạo các
công cụ đã nêu trên, có
thể bạn phải mất một vài ngày,
hoặc một vài tuần. Tuy nhiên, với
những khó khăn mang tính kỹ thuật
này, phần lớn chúng ta đều có
thể vượt qua nếu muốn.
Theo kinh nghiệm
của cá nhân tôi, khó khăn nhất
là phải giảng cho máy tính chứ
không phải cho những học viên thực
đang ngồi trước mặt bạn. Khi giảng
bài cho học viên, bạn sẽ có
phản hồi ngay tức thì, và sẽ
điều chỉnh tốc độ, phong cách,
nội dung bài giảng… theo các phản
hồi đó. Nhưng màn hình máy
tính thì không thể làm được
điều đó, nên chẳng còn cách
nào khác là bạn phải tự dò
dẫm. Với bài giảng thực trên
lớp, nhịp điệu bài giảng sẽ
diễn ra một cách rất tự nhiên,
phù hợp nhất phong thái với bạn.
Nhưng với bài giảng trên máy
tính, bạn phải kiểm soát nó
một cách nhân tạo và có chủ
ý, sao cho bài giảng không rời rạc,
buồn ngủ.
Ngòai ra, khi
giảng bài trên lớp, bên cạnh nội
dung bài giảng thì bạn có rất
nhiều công cụ để sử dụng hỗ
trợ, như động tác tay, lời nói,
ánh mắt, nụ cười, khoảng lặng,
phản ứng và hưởng ứng của
học sinh…Những điều này làm
cho bài giảng của bạn dễ dàng
và trơn tru hơn rất nhiều sơ với
giảng bài trên máy tính. Vì
với máy tính, bạn chỉ có một
công cụ duy nhất là giọng nói.
Bạn phải điều khiển nó như
điều khiển một dải lụa mềm
xuyên suốt bài giảng, sao cho người
nghe không rời rạc, chán nản và
bỏ giữa chừng. Lý tưởng nhất
là bên cạnh kiến thức chuyên môn
thì bạn có thêm tố chất của
một MC hoặc một diễn viên tấu
hài. Khi đó, bài giảng của bạn
sẽ hấp dẫn hơn rất nhiều.
Vì đã
có kinh nghiệm giảng bài cả trên
lớp và trên máy tính, nên nếu
phải so sánh hai việc này thì tôi
có hai so sánh sau, bạn tùy chọn
cách nào dễ hình dung nhất đối
với mình:
Giảng
bài trên lớp giống như khi bạn
vẽ tranh với quyền được sử dụng nhiều màu sắc khác nhau. Đó là các
phương tiện hỗ trợ cho bài giảng như tư thế đi lại, động tác tay, lời
nói, ánh mắt, nụ cười, phản ứng và sự cộng hưởng của học sinh, thậm chí
khoảng lặng…. Còn giảng bài trên máy tính, bạn giống như đang vẽ tranh
với một màu duy nhất. Đó là giọng nói. Bạn có thể chọn màu xanh, đỏ,
tím, vàng, đen… tương ứng với chất giọng cố hữu của mình, với các mức
độ đậm nhạt khác nhau do bạn tự điều chỉnh, nhưng đó chỉ là một màu duy
nhất, và là tất cả những gì bạn có thể sử dụng để vẽ.
Khi
giảng bài trên lớp, bạn được
sống, được thể hiện cảm xúc với những con người thực sự đầy sinh động.
Còn khi giảng bài trên máy tính, bạn phải sống và thể hiện cảm xúc với
một vật thể vật lý, đó là màn hình máy tính. Điều này quả thật không
dễ, đòi hỏi bạn phải rất tĩnh, rất thoát, rất trống rỗng, hoặc có hỗ
trợ cảm xúc của người bên cạnh, như thể bạn đang giảng bài cho họ nghe,
thì mới có thể làm tốt được.
Vẽ một bức
tranh và lấp đầy các khoảng
trống bằng chỉ một màu duy nhất
là không dễ. Cá nhân tôi, với
những bài giảng đầu tiên, tôi
phải giảng đi giảng lại đến
5-7 lần, vì chỉ cần nói nhịu,
nói sai, hay vấp một chỗ nào là
đã có thể phải làm lại.
Và chỉ khi đến bài giảng thứ
77, tôi mới tạm làm chủ được
được việc giảng bài trên máy
tính của mình. Vì thế, bạn cần
kiên nhẫn, và đặc biệt, bạn
phải thật tĩnh, thật thoát, thật
trống rỗng, giống như khi thiền định
vậy, thì mới có thể thực hiện
hiệu quả.
Ngòai những
khó khăn trên, tiếng ồn và sự
phân tâm cũng là những khó khăn
mà bạn cần lường trước. Đặc
biệt, bạn phải nhận được sự
ủng hộ của những người thân
thiết nhất. Nếu không, bạn sẽ bị
coi như một kẻ tâm thần, khi cả
ngày chỉ ngồi lảm nhảm một mình
trước màn hình máy tính mà
không lo gì đến chuyện cơm áo
gạo tiền.
10. Hãy đi,
rồi sẽ tới
Nếu bạn có
một đội ngũ hỗ trợ trong việc
soạn và giảng bài thì mọi việc
sẽ thuận lợi hơn rất nhiều. Khi
đó, bạn không cần phải vượt
qua tất cả các khó khăn một
mình, mà luôn có đồng đội
ở bên cạnh. Việc soạn bài, giảng
bài, ghi hình, biên tập… sẽ
mang tính chất công nghiệp, với những
quy tắc và tiêu chuẩn chung, nên sẽ
dễ dàng hơn vì luôn có điểm
tựa ở phía sau bạn. Nhưng nếu bạn
làm tất cả một mình, như tôi
chẳng hạn, thì bạn cần lường
trước những khó khăn để không
bỏ cuộc.
Cũng giống
như trong mọi việc sáng tạo khác,
để có một tác phẩm tầm tầm
thì rất dễ, nhưng để có một
tác phẩm hòan mỹ thì gian khó
vô cùng. Vì thế, khi gặp khó
khăn, mọi việc sẽ dễ dàng hơn
nếu bạn không cầu toàn. Những
lúc đó, bạn phải biết bao dung
với chính mình.
Đến đây,
tôi viết đã khá dài, nhưng
chắc chắn vẫn còn nhiều thiếu
sót. Tôi hy vọng những chia sẻ này
sẽ không làm bạn nản chí, mà
ngược lại, sẽ giúp bạn hình
dung rõ hơn các khía cạnh của
việc làm bài giảng trực tuyến,
để thêm quyết tâm thực hiện.
Vì ít nhất, cũng đã có
hơn một người mò mẫm và
vượt qua.
Trước khi
kết thúc, chỉ xin lưu ý bạn
rằng, dù bạn làm một mình, hay
với đồng đội, thì điều
quan trọng nhất là bạn phải bắt
đầu. Hành trình nào cũng khởi
đầu bởi một bước chân. Hãy
đi, rồi sẽ tới...
Chúc các bạn thành công!
Giáp Văn Dương
1
http://www.youtube.com/giapschool
2
http://camstudio.org/
3
http://www.techsmith.com/camtasia.html
4
http://www.youtube.com/khanacademy
5
http://www.techsmith.com/screenchomp.html.
6
http://www.educreations.com/
7
http://doceri.com/
8
http://replaynote.com/
9
http://www.explaineverything.com/
--
http://www.diendan.org/khoa-hoc-ky-thuat/cach-lam-bai-giang-truc-tuyen
No comments:
Post a Comment