Hơn 230 tiểu thương được lệnh ngưng tất cả các hoạt động kinh
doanh để bàn giao mặt bằng trước ngày 30/9. Thương xá Tax sầm uất trong
những ngày cuối với hàng hóa được đổ ra bán giá rẻ, và dòng người tấp
nập đến mua hàng. Nhưng không chỉ để mua bán, mà còn là nỗi luyến tiếc
khôn nguôi. Nhiều người đến để chụp hình kỷ niệm bên cầu thang cuốn với
tay vịn sang trọng, lát gạch mosaic độc đáo; có người bùi ngùi đứng lặng
dưới tấm băng-rôn “Tạm biệt thương xá Tax”.
Tax đang sống những giờ phút cuối cùng, sau 134 năm chứng kiến những thăng trầm của “Hòn ngọc Viễn Đông” năng động. Được xây dựng từ năm 1880 và khai trương vào năm 1924, tên gọi ban đầu của tòa nhà “Grands Magasins Charner”, viết tắt là GMC, là niềm hãnh diện của Saigon vì ra đời rất sớm cùng với các thương xá tương tự trên thế giới.
Tại Pháp, đó là thương xá Le Bon Marché (1852), Printemps và
Samaritaine (1865), Galerie Lafayette (1896). Cùng trong năm 1865, một
thương xá khác cũng mang tên Le Bon Marché ra đời tại Bỉ, Rinascente tại
Milano (Ý), Marshall Field tại Chicago (Hoa Kỳ)…Các thương xá, tiếng
Pháp là grand magasin và tiếng Anh là department store, là hiện thân của
một cuộc cách mạng về thương mại trong nửa đầu thế kỷ 20.
Thương xá nằm ở những vị trí đắc địa, thường chiếm trọn một góc ngã
tư sầm uất ngay trung tâm thành phố, với các mặt hàng hết sức phong phú,
trong một không gian rộng lớn, sang trọng, phục vụ cho nhu cầu mua sắm
của cư dân thành thị. Đây là một quan niệm rất mới mẻ vào thời đó : chỉ
cần bước vào một « grand magasin », người mua có thể tìm thấy mặt hàng
mình cần với rất nhiều chọn lựa. Giá cả được ấn định với mức lời thấp,
ghi rõ trên bảng giá, không hài lòng được trả hàng lại và hoàn tiền, giá
trị của món hàng được tôn lên với cách trưng bày lịch sự. Thương xá
không chỉ bán hàng, mà còn gợi lên ý muốn mua hàng.
Một bài báo trên tờ L’Echo Annamite (Tiếng vọng An Nam) ngày 27/11/1924 mô tả hôm khai trương thương xá: “Tối
qua, khi màn đêm vừa buông xuống, một đám đông khổng lồ chen chúc trước
Magasins Charner sang trọng, sáng rực ánh đèn. Kiến trúc hoành tráng
này chiếm ngự góc đường chọn lọc của Saigon Hòn ngọc Viễn Đông, giống
như một góc của Kinh đô Ánh sáng mọc lên trên mặt đất dưới chiếc đũa
thần của nàng tiên Pháp : Société coloniale des Grands Magasins.
Những người tò mò, già trẻ lớn bé, thuộc mọi chủng tộc, mọi tầng
lớp, tập hợp lại theo nhiều hàng, dưới tòa nhà rộng mênh mông, trước
những tủ kính lộng lẫy hay những quầy hàng bày biện một cách nghệ thuật
những món hàng hết sức đa dạng, niềm kiêu hãnh của kỹ nghệ Pháp.
Nhiều người đàn ông lịch lãm trong bộ smoking tiếp đón khách tham
quan tại cửa vào với phong cách lịch sự của những thương nhân hoàn hảo.
« Xin mời vào, quý bà và quý ông, xin mời vào ! Ở đây có tất cả mọi
thứ, cho đủ loại gu khác nhau »…
… Grands Magasins Charner bán những sản phẩm nhập cảng đắt tiền dành
cho giới thượng lưu người Pháp và thuộc địa. Đến năm 1942, tòa nhà được
xây thêm một tầng lầu, và đến năm 1960 đổi tên là thương xá Tax. Đây là
điểm hẹn mua sắm của người Saigon trong thập niên 60 và 70, bày bán từ
những mặt hàng sang trọng cho đến bình dân dành cho mọi giới. Tax cũng
đã đi vào thơ, nhạc, như trong một bài hát nói lên tâm tình của một
người lính chiến, khi nhớ về người yêu trong đô thị bình yên giữa thời
loạn lạc.
Sau năm 1975, thương xá Tax trở nên im lìm, chỉ là nơi trưng bày hàng
của các công ty quốc doanh. Đến năm 1978 Tax bị đổi tên thành « Cửa
hàng phục vụ thiếu nhi thành phố », và năm 1981 biến thành « Cửa hàng
Bách hóa Tổng hợp Thành phố », nhưng người Saigon vẫn quen gọi là Tax.
Mãi đến tháng Giêng năm 1998, thương xá Tax mới được phục hồi tên gọi
cũ.
Tạp chí xã hội của RFI về thương xá Tax hôm nay xin cảm ơn sự tham
gia của tiến sĩ khảo cổ học Nguyễn Thị Hậu, kiến trúc sư Trần Hữu Khoa
và kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn ở Saigon.
--
http://www.viet.rfi.fr/viet-nam/20140827-xoa-so-thuong-xa-tax-them-mot-phat-sung-ban-vao-qua-khu
